चंडिका देवी मंदिर पाटणादेवी

पाटणादेवी हे ठिकाण महाराष्ट्रात जळगाव जिल्ह्यातील चाळिसगाव पासून नैऋत्येस १८.०० कि.मी. अंतरावर असलेले जागृत आदिशक्ति चंडिकादेवीचे पुरातन मंदिर आहे. हे मंदिर सह्याद्री पर्वताच्या पायथ्याशी उंच चौथाऱ्यावर धवल तीर्थापासून उगम पावलेल्या डोगरी नदीच्या किनारी आहे. जवळच असलेल्या पाटणा या लहान गावाच्या नावामुळे हे ठिकाण पाटणादेवी या नावाने ओळखले जाते.

मंदिराजवळचा परिसर अतिशय नयनरम्य आणि मनमोहक अशा निसर्गसौंदर्याने बहरलेला आहे. तिन्ही बाजुने अर्धचंद्राकार सह्याद्री पर्वताचे उंच कडे, विविध वृक्ष, वनस्पती, डोंगरातून खळखळ वाहणारे ओढे यामुळे मन मोहून जाते. विशेषतः पावसाळ्यात औगस्ट-सप्टेंबरमध्ये येथील वातावरण मनाला प्रसन्नता देणारे, शांत व अल्हाददायक असते.

आज मंदिरात असलेली मूर्ती खूपच भव्य आहे. तितकीच प्रसन्नमुख आहे. भक्तांनी एकदा दर्शन घेतल्यानंतर त्यांचे समाधान होत नाही तर त्यांना पुन्हा-पुन्हा दर्शन घ्यावेसे वाटते. भक्तांना मंदिरातून निघावेसे वाटत नाही, काही तर भगवतीचा प्रसन्न व हसतमुख चेहरा पाहून आपले भानच विसरून जातात.

अनेक हिंदू जाती-जमातीची ही कुलस्वामिनी आहे. आजही कुलधर्म, कुलाचारात बरेच भक्त धवलतीर्थातून भगवतीचे स्मरण करून पूजेसाठी तांदूळ नेतात. दरवर्षी भगवतीचे शारदीय नवरात्र महोत्सव व वासंतीक यात्रा महोत्सव मोठ्या प्रमाणात भक्तांच्या उत्साहात साजरे होतात. दर पौर्णिमेस भगवतीची महापूजा केली जाते.

आज हे मंदिर भारतीय पुरातत्व विभागाच्या निगराणीखाली आहे. येणाऱ्या भाविकांसाठी व पर्यटकांसाठी वनखात्यामार्फत काही खोल्या मुक्कामासाठी उपलब्ध करून दिल्या आहेत. तसेच नवस व इतर कार्यक्रमासाठी एक धर्मशाळा उपलब्ध करून दिली आहे. हे स्थान प्रत्येक भगवती उपासकाने पाहण्यासारखे आहे.

देवालयाचा इतिहास :

देवालयाचा इतिहास पूर्वी भारतवर्षातील महाराष्ट्र, विदर्भ, खानदेश भागामध्ये पाटणा (विज्जलगड) प्रांत ऐतिहासिक दृष्ट्या महत्त्वाचा होता. येथे पूर्वी यादव सम्राट व त्यांचे मांडलिक राजे यांचे राज्य होते.

शहराचे राजमार्ग विशाल असून दोन्ही बाजूंना विविध फळझाडे लावलेली होती. पर्वताच्या उंच भागावर पाण्याचे टाके खोदून नळाद्वारे शहरामध्ये पाणीपुरवठा केला जात असे. शहरामधील धातूच्या खाणी व पर्वतावरील विविध वनस्पतींमुळे हे शहर व्यापार, कला, विद्या, रहदारी व देवस्थान यासाठी प्रसिद्ध होते.

चंडिका देवी मंदिर हे एक शक्तिपीठ आहे. याच्या स्थापनेच्या संदर्भात कथा अशी आहे की, सतीच्या शरीराचे तुकडे भगवान विष्णूच्या सुदर्शन चक्राने पडल्याने ज्या ज्या ठिकाणी ते तुकडे पडले, त्या त्या ठिकाणी शक्तिपीठ निर्माण झाले.

भगवतीचे आद्य उपासक गोविंद स्वामी यांनी भगवतीची नित्य उपासना केली. त्यांनी भगवतीला उंच कड्यावरून खाली यावे अशी विनंती केली, परंतु एका प्रसंगाने भगवती अदृश्य झाली. त्यानंतर गोविंद स्वामींनी मिळालेल्या स्वयंभू मूर्तीची स्थापना केली.

आज मंदिरातील मूर्ती अतिशय भव्य आणि प्रसन्नमुख आहे. भक्तांना मंदिरातून निघावेसे वाटत नाही. अनेक हिंदू जाती-जमातींची ही कुलस्वामिनी आहे.

दरवर्षी शारदीय नवरात्र महोत्सव आणि वासंतीक यात्रा मोठ्या प्रमाणात भक्तांच्या उत्साहात साजरी केली जाते. दर पौर्णिमेस भगवतीची महापूजा होते.

आज हे मंदिर भारतीय पुरातत्व विभागाच्या निगराणीखाली आहे. भाविक आणि पर्यटकांसाठी वनखात्यामार्फत काही खोल्या मुक्कामासाठी उपलब्ध करून दिल्या आहेत. तसेच नवस व इतर धार्मिक कार्यक्रमांसाठी धर्मशाळा उपलब्ध आहे.

संपर्क तपशील